روند کاهش جمعیت در ایران، سال ۱۳۷۹ به ۲/۱درصد و سال ۱۳۸۵ به ۹/۱ درصد رسید و ادامه این روند نزولی نگرانی‌های جدی مسئولان کشور را برانگیخت به گونه‌ای که رهبر انقلاب اسلامی در مهرماه ۱۳۹۱ سیاست‏های اتخاذ شده پس از نیمه دوم دهه ‏۷۰ را اشتباه دانستند. با این حال متأسفانه رواج موانعی همچون ایجاد مناسک متعدد فرزندآوری که برگرفته از فرهنگ و سبک زندگی‌های غربی است خود به یکی از مهم‌ترین موانع فرزندآوری و جبران کاهش جمعیت تبدیل شده است.

ساختار جمعیتی کشور رو به سالمندی است

صالح قاسمی، پژوهشگر تحولات جمعیت ایران و جهان، در خصوص ضرورت افزایش جمعیت در کشور می‌گوید: فرزندآوری و فرزندپروری یک امر فطری و مطلوب فطرت انسانی است، اما در دهه‌های اخیر با تغییر سبک زندگی جایگاه، تعریف و کارکرد فرزند تغییر کرده و این تغییرات موجب شده فرزندان از یک ارزش و سرمایه به عناصری مصرف‌کننده محض تبدیل شوند. با این اتفاق و در پی آن تغییر سبک زندگی، هزینه‌های زیادی به‌واسطه وجود فرزند به خانواده تحمیل می‌شود. بنابراین در وهله نخست سبک زندگی، جایگاه و نگرش به فرزند در حال تغییر است و سپس در پی تغییر این سبک، هزینه‌های داشتن فرزند افزایش پیدا می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: تغییر سبک زندگی پیامدهایی دارد که موجب گران شدن هزینه‌های فرزندآوری می‌شود، در حالی که بسیاری از آن‌ها هزینه‌های ضروری نیستند، اما بر اساس سبک زندگی امروز و چشم و همچشمی تبدیل به عرف اجتماعی و انگار اجتناب‌ناپذیر شده‌اند.

قاسمی می‌افزاید: برخی از این هزینه‌ها مثل هزینه تغذیه مناسب مادر و مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی و امثال آن‌ها اجتناب‌ناپذیر و چه بسا لازم هستند، اما در کنار این ضرورت‌های عقلایی، در سالیان اخیر مناسک و آداب و رسومی در حال رواج یافتن است که در بیشتر موارد برآمده و برگرفته از سبک زندگی اومانیستی و غربی بوده و با فرهنگ اصیل ایرانی و اسلامی مغایرت آشکار دارد.

به گفته این پژوهشگر حوزه جمعیت، در موانع پیش‌روی فرزندآوری می‌توان به دو مورد مهم اشاره کرد؛ نخستین مانع، سبک زندگی جدید و نگرش این سبک زندگی به فرزند و دومین مانع، اقتصادی و هزینه‌های سنگینی است که این سبک برای خانواده‌ها به همراه دارد.

وی با اشاره به مصادیق این موانع ادامه می‌دهد: مناسک گرانی مثل جشن تست مثبت بارداری، جشن صدای قلب جنین، جشن تعیین جنسیت جنین، جشن نمایش سیسمونی و لوازم اتاق کودک، جشن شاور بیبی (مراسمی برای اینکه البسه کودک نمایش داده شود)، جشن بدو تولد از بیمارستان تا خانه، جشن پستونک طلایی، جشن ۴۰ روزگی نوزاد، جشن کالسکه (نخستین باری که نوزاد با کالسکه از منزل خارج می‌شود)، جشن تاتی پارتی، جشن شیرین زبون (مراسمی که پس از گفتن نخستین کلمه کودک برپا می‌شود)، جشن بوی پیراهن (برای اینکه همه البسه کودک را بو کنند)، جشن نخستین غذا، جشن دندونی (مراسمی که با درآمدن اولین دندان کودک برپا می‌شود)، جشن از شیر گرفتن، جشن گودبای پمپرز (به بهانه از پوشک گرفتن کودک)، جشن مهد(جشن نخستین روز مهد رفتن کودک)، جشن قلم (به بهانه نخستین باری که کودک قلم در دست می‌گیرد)، جشن دندان شیری (زمانی که نخستین دندان شیری کودک می‌افتد)، جشن مدرسه و سایر جشن‌هایی که به بهانه‌های مختلف برگزار می‌شود برای خانواده بار مالی به همراه دارد.

وی در خصوص تأثیر مناسک فرزندآوری بر تک‌فرزندی نیز می‌گوید: مناسک فرزندآوری از سوی قشر مرفه جامعه، در آینده به آداب و سنن اجتماعی تبدیل خواهند شد و والدینی که با تولد فرزندشان یک بار این مسیر گران و دست و پا گیر را طی می‌کنند، به‌طور روانی، اقتصادی و طبیعی امکان فرزندآوری بیشتر را نخواهند داشت و تصمیم به فرزندآوری و فرزندپروری دوباره برای آن‌ها بسیار دشوار خواهد بود. بنابراین مناسک پرهزینه فرزندآوری، یکی از دلایل مهم فرهنگی اقتصادی کاهش نرخ باروری است که منجر به رواج بیشتر و توجیه الگوی تکفرزندی و کم‌فرزندی در خانواده ایرانی می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: اینکه برخی تصور می‌کنند همه آنچه از سبک زندگی غربی دریافت می‌کنند برای تجملاتی بودن، خاص جلوه پیدا کردن و چشم و همچشمی مطلوب است کاملاً اشتباه است و موجب می‌شود از فرهنگ اصیل و هویت واقعی خود فاصله بگیرند و در نهایت به افرادی با شخصیت‌هایی تبدیل شوند که هیچ اصالت و هویتی ندارند و از زندگی و رفتار مردم سایر کشورها تقلید می‌کنند.

دولت تمهیدات لازم را به عمل آورد

مجید ابهری، استاد دانشگاه و دکترای علوم رفتاری نیز در گفت‌وگو با ما می‌گوید: یکی از اهداف اصلی تشکیل خانواده و ازدواج، فرزندآوری است که به‌واسطه آن تداوم نسل و توالی آن ادامه می‌یابد. متأسفانه در سال‌های اخیر با توجه به افزایش هزینه‌های زندگی به‌ویژه اقلام بهداشتی و دارویی، فرزندآوری به نحو چشمگیری کاهش یافته است. علاوه بر مسائل اقتصادی، برخی از آداب و تشریفات سرایت یافته از شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی و همچنین افزایش چشم و همچشمی و رقابت‌های نادرست موجب شده فرزندآوری بیش از پیش با موانع روبه‌رو شود که تک‌فرزندی نیز یکی از پیامدهای این سبک زندگی است.

وی با اشاره به برگزاری جشن‌های مختلف برای فرزنددار شدن، می‌افزاید: این قبیل تشریفات زائد و حتی آزاردهنده موجب کاهش نرخ باروری در کشور شده و سالمندی جمعیت طی دو دهه آینده جامعه را به سویی سوق می‌دهد که بیم آن برود ناچار شویم حتی نیروی کار مورد نیاز کشور را از سایر کشورها وارد کنیم. وی ادامه می‌دهد: ضرورت دارد دولت تمهیدات لازم را در خصوص ازدواج جوانان و تشویق آن‌ها به فرزندآوری به عمل آورد و با حمایت‌های جدی و واقعی در خصوص این مهم، آداب و سنن اصیل ایرانی و توجه به فرزندآوری را در کشور ترویج دهد تا پیامدهای منفی سبک زندگی غربی دامن جوانان و آینده کشور را نگیرد.

به گفته وی متأسفانه با توجه به نبود الگوهای رفتاری اسلامی و ایرانی مناسب از سوی نهادهای مسئول دولتی، مراکز آموزشی و رسانه‌ها به‌ویژه صدا و سیما، برخی از جوانان خود به دنبال یافتن الگو می‌روند و با نمونه‌برداری از افراد و جوامع غرب‌زده، نمادهای منفی و غیر اسلامی و غیر ایرانی را برمی‌گزینند که پیامدهای منفی متعددی به همراه دارد.